Cam kết Net Zero – phát thải ròng bằng 0 đang trở thành tiêu chuẩn toàn cầu cho các quốc gia và doanh nghiệp trong nỗ lực ứng phó biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, hiện thực hóa mục tiêu này không thể chỉ dừng ở cải thiện hiệu suất hay hành vi tiêu dùng. Đó là một quá trình chuyển đổi sâu rộng trong mô hình phát triển kinh tế – xã hội, cần được dẫn dắt bởi các lĩnh vực phát thải lớn nhất.
Theo các phân tích chuyên sâu của McKinsey, 7 lĩnh vực trọng điểm đóng vai trò quyết định trong hành trình Net Zero toàn cầu gồm:
- Nông nghiệp
- Công trình xây dựng
- Công nghiệp
- Năng lượng (điện)
- Giao thông vận tải
- Quản lý chất thải
- Sử dụng đất, thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp
Trong đó, 3 lĩnh vực trụ cột gồm điện, công nghiệp và giao thông vận tải – nơi tập trung hơn 70% tổng phát thải nhà kính – chính là ngành ưu tiên để triển khai lộ trình giảm phát thải ròng về 0 đến 2050.
Năng lượng
Là lĩnh vực phát thải lớn nhất, năng lượng – đặc biệt là sản xuất và sử dụng điện – vừa là nguồn gốc của vấn đề, vừa là chìa khóa để kích hoạt quá trình điện hóa trong các ngành khác như công nghiệp, vận tải hay xây dựng. Việc cải tổ hệ thống năng lượng hiện nay là tiền đề bắt buộc nếu muốn chuyển dịch sang nền kinh tế carbon thấp.
Chuyển đổi trong lĩnh vực này không chỉ liên quan đến công nghệ sản xuất điện, mà còn đến hệ thống truyền tải, lưu trữ, chính sách định giá carbon, và cả mô hình tiêu thụ năng lượng trong xã hội.
Công nghiệp
Công nghiệp – đặc biệt là các ngành nặng như thép, xi măng, hóa chất – không chỉ tiêu thụ lượng năng lượng khổng lồ mà còn tạo ra phát thải khó kiểm soát trong chuỗi sản xuất. Đây cũng là lĩnh vực mang tính toàn cầu, có sự liên kết mạnh trong chuỗi cung ứng và thương mại.
Chuyển đổi ngành công nghiệp theo hướng Net Zero cần đặt trọng tâm vào việc xem xét lại quy trình sản xuất, nguyên liệu đầu vào, vòng đời sản phẩm, và các động lực tài chính – từ đầu tư đến thị trường xuất khẩu.
Giao thông vận tải
Từ vận tải hàng hóa đến giao thông cá nhân, hệ thống vận tải toàn cầu hiện vẫn phụ thuộc lớn vào nhiên liệu hóa thạch. Vì thế, giao thông đóng vai trò kép trong lộ trình Net Zero: vừa là nguồn phát thải lớn, vừa là yếu tố trung gian ảnh hưởng tới các ngành khác như công nghiệp, bán lẻ và tiêu dùng.
Chuyển đổi ở đây không chỉ là đổi mới phương tiện, mà còn là tái tổ chức hạ tầng, mô hình vận hành và quy hoạch đô thị, đồng thời gắn với xu thế tích hợp công nghệ số và dữ liệu vận hành.
Xây dựng
Ngành xây dựng – bao gồm cả xây dựng công trình và vật liệu xây dựng – là một trong những lĩnh vực có dấu ấn carbon lớn nhưng lại ít được chú ý. Các tòa nhà, hạ tầng và vật liệu gắn với chúng tạo ra lượng phát thải lớn trong suốt vòng đời.
Việc chuyển đổi ngành xây dựng hướng đến Net Zero bao gồm các yếu tố: thiết kế, vật liệu, vận hành công trình, và quản lý vòng đời, đồng thời đòi hỏi sự phối hợp liên ngành giữa kỹ sư, nhà phát triển bất động sản và nhà quản lý đô thị.
Nông nghiệp
Nông nghiệp không chỉ phát thải các loại khí nhà kính mạnh mà còn là một trong số ít lĩnh vực có tiềm năng hấp thụ carbon tự nhiên nếu được quản lý hợp lý. Tuy nhiên, đây cũng là lĩnh vực gắn liền với sinh kế, an ninh lương thực và tập quán canh tác lâu đời.
Do đó, chuyển đổi nông nghiệp cần một cách tiếp cận đa chiều, kết hợp giữa khoa học đất, chính sách nông nghiệp, đầu tư nông thôn và tiếp cận thị trường bền vững.
Quản lý chất thải
Dù không phải lĩnh vực có tỷ trọng phát thải cao nhất, chất thải đô thị, chất thải công nghiệp và nước thải đóng vai trò quan trọng trong hệ thống carbon quốc gia. Khí metan phát ra từ bãi rác hay rò rỉ từ hệ thống xử lý là những “ẩn số carbon” cần được giải quyết.
Hướng tiếp cận Net Zero trong lĩnh vực này đòi hỏi tư duy vòng đời – từ thiết kế sản phẩm, tiêu dùng, thu gom đến xử lý cuối vòng, gắn chặt với mô hình kinh tế tuần hoàn và hành vi người dùng.
Sử dụng đất, thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp
Sử dụng đất, thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp vừa là nguyên nhân gây mất cân bằng carbon, vừa là một trong những giải pháp tự nhiên hiệu quả nhất để hấp thụ CO₂. Tuy nhiên, lĩnh vực này có tính nhạy cảm cao về chính sách, quyền sử dụng đất, sinh kế địa phương và đa dạng sinh học.
Việc thúc đẩy Net Zero ở đây cần kết hợp quản lý tài nguyên thiên nhiên, khoa học khí hậu, chính sách đất đai và các cơ chế thị trường như tín chỉ carbon tự nhiên.
Nhìn chung, Net Zero sẽ không thể đạt được nếu chỉ trông chờ vào công nghệ đơn lẻ hay sự cải thiện hành vi tiêu dùng. Thành công phụ thuộc vào việc các ngành kinh tế chủ chốt có sẵn sàng và đủ năng lực chuyển đổi hay không.
Điều đó đòi hỏi:
- Cam kết rõ ràng từ các nhà hoạch định chính sách
- Đồng hành tài chính từ khu vực đầu tư
- Sáng tạo mô hình kinh doanh từ doanh nghiệp
- Và sự đồng thuận xã hội về cách chúng ta sản xuất, di chuyển và sử dụng tài nguyên.
Net Zero không phải là đích đến, mà là hệ quả tất yếu của một mô hình phát triển mới – công bằng, bền vững và có trách nhiệm với hành tinh.
Tham khảo ngay chương trình Thạc sĩ đầu tiên về Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) tại Việt Nam, được Bộ Giáo dục và Việt Nam công nhận bằng cấp.
